Kolekcje kosaćców na Podkarpaciu

Łacińska nazwa rodzajowa kosaćców – irysów Iris pochodzi od imienia greckiej bogini o wdzięcznym imieniu Iris, której atrybutem jest wielobarwna tęcza. Zstępując po łuku tęczy na ziemię, sprawiała, że zakwitały przed nią kobierce kwiatów. Były to oczywiście kwiaty irysów (Iris), bowiem żaden inny rodzaj nie ma tak bogatej palety barw, jak właśnie irys (Iris). Jest to jedna z najstarszych roślin uprawianych na świecie. Przez wieki kwiaty te towarzyszyły ludziom, zdobiąc ogrody, inspirując malarzy i poetów. Uwiecznione zostały w obrazach Van Gogha Widok na Arles z irysami, 1888 oraz (Rijksmuseum Vincent Van Gogh, Amsterdam) Irysy, 1889 a także (Payson Gallery of Art, Portland Maine or Getty Museum, California) Hugo van der Goesa Grzech pierworodny (Wiedeń, Kunsthistorisches Museum) oraz przez grafików japońskich Hokusai i Hiroshige. Przykładem użycia motywów kosaćców (Iris) w sztuce polskiej są witraże Stanisława Wyspiańskiego (1897–1902) w kościele Franciszkanów w Krakowie. W Grecji kosaciec blady Iris pallida Lam. wykorzystywany był do otrzymywania oleju aromatycznego używanego jako dezodorant. Kosaciec florentyński Iris florentina (Linn.) i kosaciec blady Iris pallida Lam. uprawiane są w Toskanii i Maroku. Z ich suszonych kłączy, rozdrabianych i później destylowanych, otrzymuje się olejek mający zapach identyczny z fiołkami i stosowany między innymi do produkcji najsłynniejszych perfum – Anais/Anais (Cacharel), Chloe (Lagerfeld), Madame Rochas (Rochas), Chanel Nº5 (Chanel). Kłącza kosaćca florentyńskiego Iris florentina (Linn.) były tradycyjnym środkiem leczniczym stosowanym przy zapaleniu oskrzeli i przy leczeniu astmy. W Japonii jadane są palone kłącza kosaćca mieczolistnego Iris ensata Thunb., japońskiego Iris japonica Thunb. i dachowego Iris tectorum Maxim. W Polsce w XIX stuleciu palone nasiona kosaćca żółtego Iris pseudacorus L. były używane jako namiastka kawy. W symbolice chińskiej kosaćce Iris odpędzają złe duchy, szczególnie piątego dnia piątego miesiąca. Tego dnia wieszano irysy Iris na drzwiach domów. Uważano, że kto jada kwiaty kosaćców Iris, przedłuża sobie życie.
Od początku XIX wieku następuje rozwój hodowli tych pięknych roślin. Najczęściej uprawiane są odmiany ogrodowe kosaćców bródkowych. Odmiany kosaćców bródkowych Iris hybrida hort. dzieli się na 3 główne grupy:
- grupa kosaćców bródkowych miniaturowych Iris hybrida Barbata Nana,
- grupa kosaćców bródkowych pośrednich Iris hybrida Barbata Media,
- grupa kosaćców bródkowych wysokich Iris hybrida Barbata Elatior.
Poza kosaćcami bródkowymi Iris hybrida hort. w Arboretum uprawianych jest jeszcze wiele gatunków i odmian kosaćców bezbródkowych, m.in.: Kosaciec fałszywy Iris spuria L., Kosaćce Luizjany Iris louisiana, Kosaciec syberyjski Iris sibirica L.

Tekst pochodzi z artykułu "Kolekcje kosaćców na Podkarpaciu" Narcyza Pióreckiego, dyr. Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach

Fot. N.Piórecki
 

Kosaciec fałszywy odmiana...

Kolekcja kosaćców...

Kosaciec Luizjany odmiana...

Kolekcja kosaćców żółtych w...

Kosaciec wirginijski...