Warsztaty terenowe „Poznaj by zachować”

Cykl ośmiu dwudniowych warsztatów o charakterze terenowym dotyczących różnorodności biologicznej województwa podkarpackiego. Ich głównym założeniem jest przeprowadzenie warsztatów terenowych w zróżnicowanych porach roku oraz różnych miejscach województwa podkarpackiego i na rożnych obszarach cennych przyrodniczo, tak aby uczestniczący w warsztatach mogli zapoznać się z różnorodnością biologiczną na terenie województwa podkarpackiego, razem odkrywać najcenniejsze obszary województwa i nawzajem pokazywać perełki przyrodnicze na terenach na których gospodarują. Spotkania skierowane są do wszystkich grup interesariuszy Projektu, czyli do samorządów, leśników, ochroniarzy, ekologów, przedsiębiorców, turystów, przyrodników, przewodników i lokalnych społeczności.

I warsztaty terenowe „Turystyka przyrodnicza zimą”

W dniach 16-17 grudnia 2017 r. w Bieszczadach odbyły się pierwsze warsztaty terenowe dot. turystyki przyrodniczej zimą. Warsztaty poprowadziła Karolina Kiwior – przewodnik beskidzki, ratownik Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Wśród zaproszonych gości znalazł się dr Bartosz Pirga – pracownik Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Warsztaty rozpoczęły się od wyjścia z Przełęczy Wyżniańskiej pod schronisko pod Rawkami. W schronisku prowadząca opisała  podstawowy sprzęt lawinowy (sonda, łopata, detektor lawinowy). Później grupa w terenie obok schroniska zapoznała się z przekrojem śniegowym i sposobem badania śniegu tak, aby móc przewidzieć stopień zagrożenia lawinowego. Następnie instruktorka pokazała jak wygląda test kompresyjny - podstawowy test za pomocą którego, każdy jest w stanie określić zagrożenie lawinowe. Kolejnym etapem było przejście na lawinisko, gdzie był zakopany jeden poszkodowany (detektor lawinowy) i każdy uczestnik mógł spróbować go znaleźć za pomocą drugiego detektora. Na zakończenie szkolenia grupa udała się na Małą Rawkę. Po powrocie do miejsca zakwaterowania w Ustrzykach Górnych przedstawiono uczestnikom warsztatów założenia projektu „Razem dla Zielonego Podkarpacia – budowanie potencjału i integracja różnych grup interesariuszy mających duży wpływ na przyrodę”. W dalszej kolejności prowadząca warsztaty podczas prezentacji przedstawiła tematykę zagrożeń lawinowych w turystyce górskiej, zwłaszcza w Bieszczadach. Znalazły się w niej informacje o miejscach najbardziej zagrożonych zejściem lawin w Bieszczadach, międzynarodowej skali zagrożenia lawinowego oraz pierwszej pomocy w przypadku zejścia lawiny. Drugi dzień szkolenia to przejście trasą: Zatwarnica – Suche Rzeki – Smerek – Hulskie – Zatwarnica. Prowadził je dr Bartosz Pirga, który na co dzień zajmuje się zbieraniem informacji nt. dużych drapieżników na obszarze Bieszczadów. Wędrówkę grupa rozpoczęła żółtym szlakiem z Zatwarnicy - niewielkiej wsi położonej w dolinie Sanu, nad potokiem Głęboki, pomiędzy Połoniną Wetlińską i Smerekiem na południu oraz pasmem Otrytu od północy. Po ok. 2 km pieszej wędrówki dotarła do terenowego ośrodka BdPN "Suche Rzeki", który znajduje się w budynku widocznym po prawej stronie drogi. Tu bierze swój początek ścieżka przyrodnicza Suche Rzeki - Smerek, której biegiem grupa podążała aż na szczyt Smreka (szlak żółty z Przełęczy Orłowicza schodzi do Wetliny). Ścieżka i szlak żółty biegną równolegle na odcinku Suche Rzeki (stacja BdPN) - Przełęcz Orłowicza. Naprzeciwko ośrodka  znajduje się tablica ze schematem trasy, opisem ścieżki oraz rozmieszczeniem przystanków a także przystanek ścieżki nr 1 - Ekosystem potoku górskiego. W tym miejscu prowadzący wprowadził grupę w tematykę dużych drapieżników zamieszkujących Bieszczadzki Park Narodowy. Po drodze na Smerek uczestnicy mijali kolejne przystanki (20) znajdujące się na ścieżce przyrodniczej oraz starali się „odczytać” wszystkie znalezione w terenie ślady pozostawione przez dzikie zwierzęta. Ostatni przystanek to szczyt Smereka, który jest doskonałym punktem widokowym. W kierunku wschodnim widzimy najwyższe partie Połoniny Wetlińskiej: Roh oraz Hnatowe Berdo. Na południu m.in. Wielka Rawka, Rabia Skała, Płasza, Okrąglik i Jasło, a na pierwszym planie w dolinie wsie: Wetlina, Smerek i Kalnica. Od strony północnej dolina Sanu i pasmo Otrytu, widać także fragment Zatwarnicy i schron w Suchych Rzekach. Na północnym-wschodzie: Jawornik, Dwernik-Kamień i odległa Magura Łomniańska. Schodząc ze Smereka grupa udała się w kierunku Doliny Hulskiego, tak by wrócić do punktu wyjścia – Zatwarnicy. Po powrocie do Ustrzyk Górnych nastąpiło podsumowanie i omówienie warsztatów.

II warsztaty terenowe „Walory Magurskiego Parku Narodowego”
Kolejne – drugie warsztaty przyrodnicze  odbyły się w dniach 27-28 stycznia br. Uczestniczyło w nich 20 osób z całego województwa podkarpackiego, a bazą warsztatową była miejscowość Kąty w gminie Nowy Żmigród. Program 2-dniowych zajęć realizowany był w całości na terenie Magurskiego Parku Narodowego. Zaproszonymi gośćmi na te warsztaty byli pracownicy Magurskiego PN – Zenon Wojtas (Specjalista ds. Ochrony Przyrody) oraz Sławomir Basista (Starszy Specjalista ds. Udostępniania Parku). W pierwszym dniu warsztatów (27 stycznia br.) odbyła się sesja terenowa, podczas której prowadzący zapoznał uczestników z badaniami nad dużymi ssakami w Beskidzie Niskim. Podczas przejścia terenowego uczestnicy uczyli się „odczytać” i zinterpretować wszystkie znalezione w terenie ślady i tropy pozostawione przez dzikie zwierzęta.  Sztuka odczytywania śladów, choć sięga czasów prehistorycznych, jest wciąż potrzebną i stosowaną umiejętnością. Pozwala na szybką identyfikację gatunków zwierząt, w tym tych prowadzących ukryty tryb życia. Wystarczy spojrzeć uważnie pod nogi, aby dostrzec, że świat jest zamieszkany prze różne ciekawe istoty, których historię życia możemy odczytywać dzięki umiejętności tropienia. Już na samym początku przejścia terenowego udało się zaobserwować tropy dwóch wilków. Charakterystyczne dla tropów wilka jest ustawianie śladów łap w jednej linii (tzw. sznurowanie). Niełatwo policzyć ich ilość, gdyż osobniki idące z tyłu stawiają łapy dokładnie w zagłębienia pozostawiane przez łapy wilka idącego z przodu. Prowadzący przekazał również wiedzę jak łatwo odróżnić ślady wilka od psa. Natomiast w pobliżu rezerwatu przyrody „Kornuty” wszyscy zaobserwowali tropy rysia – największego przedstawiciela kotowatych w Polsce.  Jego tropy w głębokim śniegu mogą przypominać ślady wilka ze względu na odbicie pazurów. W przypadku rysia można dostrzec charakterystyczne, częste półkoliste podejścia do leżących pni, czy sągów drewna w celu oznakowania.  Pokrywa śniegowa znacznie ułatwiła tropienie dzikich zwierząt. Po powrocie do miejsca zakwaterowania miała miejsce prezentacja poświęcona dużym drapieżnikom zamieszkującym Karpaty – niedźwiedź, ryś, wilk i żbik. W drugim dniu (28 stycznia br.) uczestnicy wraz z prowadzącym pojechali do miejscowości Olchowiec gdzie rozpoczyna się ścieżka przyrodniczo-historyczna „Olchowiec”. Ścieżka ta ma długość 11,5 km. Na ścieżce została wykonana infrastruktura turystyczna: tablice informacyjne, kładki przez jary, ławki, czy miejsca na ognisko. Posiada 15 punktów przystankowych, na których można dowiedzieć się o historii miejscowości do II wojny światowej, dawnym osadnictwie wsi, wymianie kulturowej na przestrzeni wieków, tradycyjnych sposobach zagospodarowania. Można również zapoznać się z informacjami dotyczącymi drapieżników puszczańskich żyjących na tym terenie, ptaków lasu, czy buczyny karpackiej. Ścieżka została zrealizowana w ramach programu „Przez górkę do sąsiada” współfinansowanego przez EFRR w ramach współpracy transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020. Ścieżka prowadzi doliną potoku Olchowczyk, następnie na widokowy szczyt Baranie. Później grzbietem w kierunku góry Dobańce do Kolonii Olchowiec do izby muzealnej. Prowadzący podczas wędrówki omawiał poszczególne przystanki na ścieżce oraz udzielał informacji dotyczących turystyki w Magurski Parku Narodowym. Po powrocie uczestników do miejsca zakwaterowania nastąpiło podsumowanie i omówienie warsztatów.

III warsztaty terenowe „Turystyka na obszarach przygranicznych”
W dniach 17-18 lutego 2018 r. w miejscowości Muczne odbyły się trzecie warsztaty terenowe z cyklu ”Poznaj by zachować”. Bazą warsztatową było Centrum Promocji Leśnictwa w Mucznem. Warsztaty poprowadziła Karolina Kiwior – przewodnik beskidzki, ratownik Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Gośćmi zaproszonymi na warsztaty byli: Pan Tadeusz Kwolek – pracownik Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Pan Igor Kudzej - dyrektor Obserwatorium Astronomicznego Vihorlatské w Humenné oraz przedstawiciele Nadleśnictwa Stuposiany: Pan Adam Bartnik - leśniczy leśnictwa Czereszenka oraz Pan Marcin Staniszewski i Pani Kaja Hrabal - referencji ds. edukacji leśnej. Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się od przejścia ścieżką przyrodniczo – historyczną „W dolinie górnego Sanu”, która rozpoczyna swój bieg przy parkingu w Bukowcu. Z parkingu należy dojść do rozwidlenia dróg (50 m). Po prawej stronie rozlewisko, które powstało w ostatnich latach. Symbolem ścieżki jest bóbr europejski i bobrowych rozlewisk po drodze będzie sporo. Nie ma w zasadzie obecnie żadnego potoku przecinającego ścieżkę, na którym nie byłoby bobrowych tam. Bobry zostały tu sztucznie wsiedlone i ich populacja intensywnie wzrasta. Jest to odludny obszar, na terenie którego kiedyś znajdowało się 10 zamieszkałych wsi. Obecnie pozostały tylko dwie: Muczne i Tarnawa Niżna. Po krótkim przejściu przez las uczestnicy wraz z prowadzącym Tadeuszem Kwolkiem weszli na pustą przestrzeń, z której w oddali po prawej stronie widać było m.in. Halicz oraz Kińczyk Bukowski, po lewej widoczne były pociągi przejeżdżające po stronie ukraińskiej.  Cała droga wiła się łagodnie raz w górę, raz w dół. W następnej kolejności grupa dotarła do dawnego cmentarza w Siankach i tzw. grobu hrabiny, czyli grobowca rodziny hrabiów Stroińskich. Po czym, po ok. 20 minutach osiągnęła punkt widokowy na Sianki i przełęcz Użocką. Wieś Sianki przedzieliła granica polsko-ukraińska. Jej polska część została zniszczona po roku 1945, natomiast po stronie ukraińskiej jest obecnie zamieszkała. Na punkcie widokowym ustawiono dużą, opisaną panoramę, która ułatwia rozpoznanie poszczególnych miejsc po stronie ukraińskiej. Z punktu widokowego uczestnicy skierowali się z powrotem do Bukowca. Po dotarciu do bazy warsztatowej w Mucznem. Po części terenowej rozpoczęła się część teoretyczna, podczas której Dyrektor Obserwatorium Astronomicznego Vihorlatské w Humenném – Igor Kudzej opowiedział o Parkach Ciemnego Nieba w Karpatach, a prowadząca warsztaty Karolina Kiwior opowiedziała o zanieczyszczeniach świetlnych. W drugim dniu warsztatów uczestnicy wraz z referentami ds. edukacji leśnej z Nadleśnictwa Stuposiany – Kają Hrabal i Marcinem Staniszewskim udali się do pawilonu wystawowego, gdzie znajduje się stała wystawa fauny i flory bieszczadzkich lasów. Podczas zwiedzania pawilonu, Pani Kaja opowiedziała o środowisku przyrodniczym na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Bieszczadzkie”.  Następnie grupa kuligiem wyruszyła do zagrody pokazowej żubrów znajdującej się na trasie Stuposiany – Muczne. Zagroda zajmuje obszar 8 ha, na którym przebywa stado żubrów odmiany białowiesko-kaukaskiej, zwanej również górską. Prowadzący podczas zwiedzania zagrody opowiedzieli o powstaniu zagrody oraz  biologii i ekologii tego gatunku. Do ośrodka uczestnicy warsztatów wrócili ścieżką przyrodniczo-dydaktyczną „Krutyjówka” z leśniczym Adamem Bartnikiem. Nazwa ścieżki pochodzi od dawnej osady o nazwie Krutyjówka, która ulokowana była w pobliżu końca ścieżki. Ponadto między dzisiejszą zagrodą żubrów a Mucznem istniały jeszcze przysiółki Niemtówka i Malekiszki. Ścieżka przygotowana została przez leśników w ramach Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Bieszczadzkie”. Jej celem jest ukazanie meandrów potoku Muczny. Składa się z 6 przystanków, położonych na terenie Nadleśnictwa Stuposiany. W trakcie przejścia prowadzący opowiadali o historii powstania ścieżki, pochodzeniu jej nazwy, faunie i florze występującej na tym terenie oraz sposobie użytkowania lasów. Po powrocie grupy do miejsca zakwaterowania nastąpiło podsumowanie i omówienie warsztatów.

IV warsztaty terenowe „Turystyka przyrodnicza w Beskidzie Niskim”
W dniach 17-18 marca 2018 r. w miejscowości Lipowiec odbyły się czwarte warsztaty terenowe z cyklu ”Poznaj by zachować”. Bazą warsztatową była „Ostoja Lipowiec” w Lipowcu. Warsztaty poprowadziła Karolina Kiwior – przewodnik beskidzki, ratownik Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Gościem zaproszonym był Pan Dominik Jagieła – podleśniczy leśnictwa Mszana w Nadleśnictwie Dukla. Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się od przejścia trasą Lipowiec – Kamień – Czeremcha – Lipowiec. Początkowo uczestnicy wyruszyli w kierunku łąk nad miejscowością Lipowiec. Tam omówiono umiejscowienie widocznych lasów gospodarczych na mapie Nadleśnictw Dukla i Rymanów oraz podjęto temat zagospodarowania lasów na gruntach porolnych w miejscach po nieistniejących miejscowościach. Następnie po wkroczeniu do drzewostanu bukowo-jodłowego podjęto temat zasad odnawiania (stożki odnowieniowe), pielęgnowania i gospodarowania głównymi gatunkami lasotwórczymi Podkarpacia. Omówiono rębnie IVd oraz zasady cięć przy trzebieży wczesnej, późnej, czyszczeniach wczesnych, późnych oraz inne cięcia rębne np. w sąsiedniej Słowacji. W dalszej części wędrówki poddano pod dyskusje występowanie „martwego drewna” oraz przedstawiono obieg materii w ekosystemie leśnym. W międzyczasie obserwowano przestoje modrzewiowe oraz jodły pozostawione jako materiał na obsiew naturalny. Następnie omówiono temat szkodników leśnych, kambio-ksylofagów, zwierzyny płowej oraz przedstawiono przykład tzw. drzew zgryzowych. Po dotarciu do partii szczytowych Kamienia uczestnicy zboczyli z trasy w celu obejrzenia jeziorka osuwiskowego – „Berezedni”. Następnie osiągnięto szczyt gdzie został przedstawiony przykład jaworzyny z języcznikiem oraz wartości rezonansowe drewna jawora pospolitego. Po zejściu w dolinę potoku Bielcza przedstawiono zasady klasyfikowania surowca drzewnego oraz omówiono gatunki i rodzaje drewna. Po części terenowej rozpoczęła się część teoretyczna, podczas której Pan podleśniczy opowiedział o obszarach natura 2000 w Beskidzie Niskim oraz o gospodarce leśnej. Następnie Pani Karolina Kiwior przedstawiła założenia niedzielnych zajęć w terenie. W drugim dniu warsztatów odbyły się zajęcia terenowe z użyciem map, kompasów oraz nawigacji GPS, polegające na orientacji w terenie każdego uczestnika i dojście do wyznaczonego punktu. Dzięki temu każdy z uczestników mógł sprawdzić swoje doświadczenie w orientowaniu się w terenie. Na początku zajęć uczestnicy zostali podzieleni  na 6 grup 3-osobowe, każda z grup dostała mapę na której były wyznaczone punkty do których trzeba było dojść. Zadaniem było wprowadzić poprawne współrzędne geograficzne do nawigacji GPS (aplikacja na telefon LocusMap, nawigacja Garmin), po dotarciu do punktu trzeba było wyznaczyć azymut za pomocą kompasu, który był podany wcześniej oraz przejść odpowiednią odległość, by znaleźć fanta (płytka CD). Podczas przejścia terenowego do wyznaczonego punktu, uczestnicy mieli obserwować zmiany zachodzące w przyrodzie na przestrzeni zmieniających się pór roku.  Każdy z 6 punktów był wyznaczony w odległości od 600 m do 2 km w linii prostej, trudność danego punktu zależała od doświadczenia danej grupy. Pierwszy punkt został odnaleziony w przeciągu 1:30 godz., natomiast ostatnia grupa zgłosiła się po 3 godzinach. Na koniec odbyło się podsumowanie każdej grupy. Mimo trudnych warunków, silnego wiatru oraz opadu śniegu, wszystkie grupy bez większych problemów poradziły sobie z odnalezieniem punktu. Drobne problemy były tłumaczone i poprawiane od razu z uczestnikiem. Ćwiczenie bardzo się podobało uczestnikom i prosili o kolejne podobne w przyszłości.
 

V warsztaty terenowe "Zwiastuny wiosny w przyrodzie"
W dniach 21-22 kwietnia 2018 r. w miejscowości Orelec odbyły się piąte warsztaty terenowe z cyklu „Poznaj by zachować”. Bazą warsztatową była „Zagroda Magija” w Orelcu. Warsztaty poprowadziła Karolina Kiwior – przewodnik beskidzki, ratownik Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Gośćmi zaproszonymi byli: Pan Wojciech Jankowski – Zastępca Nadleśniczego w Nadleśnictwie Lesko oraz Biuro Podróży PAWUK. Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się od przejścia trasą Średnie Wielkie – Choceń – Gabrów Wierch – Przełęcz nad Kiełczawą. W miejscowości Średnie Wielkie uczestnicy szlakiem zrywkowym dotarli do składu drewna, gdzie zapoznali się z techniką jego składowania. Następnie przy wejściu na grzbiet pasma „Sukowatego Działu” grupa rozpoznawała roślinność runa żyznej buczyny karpackiej w wariancie typowym. Podczas przejścia, las ozdabiały swoimi kolorami rośliny wczesnowiosenne, np. pierwiosnki, kaczeńce, szczawik zajęczy, wilczomlecz, śledziennica skrętolistna, fiołki leśne oraz zawilce. Miejscami uczestnicy wędrowali szlakiem papieskim (nienaniesionym na mapy), który został wyznakowany przez dzieci ze szkoły w Tarnawie. Przy wejściu na szczyt Choceń (620 m n.p.m.) prowadzący opowiadał o potrzebie wyłączania z gospodarki leśnej drzewostanu nasiennego. Drzewostany nasienne wybiera się i uznaje, aby trwale zachować wartościowe i swoiste dla nich cechy rodzimych ekotypów drzew. Wybór tych drzewostanów ma umożliwić stworzenie cennego źródła pozyskiwania nasion do hodowania nowych pokoleń drzewostanów o ulepszonej jakości. Drzewostany te stanowią jednocześnie podstawę wyboru drzew doborowych. Uczestnicy mogli zauważyć również zjawisko spałowania, czyli zdzierania przez żubry kory z młodych drzew (ok. 40-letni drzewostan jodłowy).  Prowadzący pokazał grupie na przekroju ściętej jodły następstwa takiego uszkadzania drzew. Niektórzy zauważyli również kilkanaście żubrów biegnących w głąb lasu. Po krótkim czasie grupa znalazła się w miejscu dokarmiania żubrów przy paśniku. W pobliżu tego miejsca zlokalizowana była fotopułapka, której celem jest monitoring zwierząt. Żubry w okresie wiosennym dokarmiane są tzw. granulatem zawierającym w swoim składzie m.in. korę z drzew liściastych, otręby zbożowe o także premiks witaminowy i mineralny. Po krótkim odpoczynku grupa zeszła łąkami do nieistniejącej wsi Choceń. Choceń leży na uboczu, u podnóża Gubryjki zwanej dziś Gabrów Wierchem, Choceńskiej Kiczery i Ropy, w dolinie Kalniczki i Choceńskiego Potoku, z dala od głównych dróg. Zachowała się tu dawna struktura. Nadal jest czytelny układ przestrzenny wsi, znajdują się zarysy budowli, studnie i piwniczki, widać również sieć dróg. W jednym miejscu uczestnicy zauważyli przepięknie kwitnącą lulecznicę kraińską - gatunek chroniony i silnie trujący.  W następnej kolejności grupa weszła na punkt widokowy nad Cisowcem skąd roztaczał się piękny widok na Bieszczady. Ostatnim etapem wędrówki było przejście przez Gabrów Wierch 742 m n.p.m. do Przełęczy nad Kiełczawą. Następnie uczestnicy udali się do miejsca zakwaterowania.  Przed kolacją, czyli wspólnym ogniskiem został zaprezentowany projekt „Razem dla Zielonego Podkarpacia”. W drugim dniu warsztatów uczestnicy udali się do Leska, skąd rozpoczął się spływ pontonowy rzeką San. Po drodze grupa rozpoznawała drzewa rosnące nad Sanem oraz ptaki znajdujące się w pobliżu takie jak: czapla siwa i czapla biała, pliszka siwa oraz kaczki krzyżówki. Udało się zauważyć również młodego zaskrońca, który przepływał z jednego brzegu rzeki na drugi. Spływ trwał ok. 4 h. Podczas przystanku w Załużu uczestnicy mieli okazję zobaczyć przekwitające lepiężniki. Końcowym przystankiem spływu był Zagórz. Po powrocie do Orelca nastąpiła podsumowanie i omówienie warsztatów.

VI warsztaty terenowe „Walory przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego”
W dniach 12-13 maja 2018 r. w miejscowości Ustrzyki Górne odbyły się szóste warsztaty terenowe z cyklu „Poznaj by zachować”. Bazą warsztatową był „Zajazd Pod Caryńską” w Ustrzykach Górnych. Warsztaty poprowadziła Karolina Kiwior – przewodnik beskidzki, ratownik Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Gośćmi zaproszonymi byli: dr Bartosz Pirga oraz dr Adam Szary - pracownicy Bieszczadzkiego Parku Narodowego.Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się od przejścia trasą Ustrzyki Górne - Szeroki Wierch - Dolina Terebowca - Ustrzyki Górne. Przy dotarciu na Szeroki Wierch ostatni wierzchołek trawersowaliśmy z północnej strony i borowinami dotarliśmy nad potok Terebowiec. Podczas wędrówki dowiedzieliśmy się, że można zjadać świeże kwiatki borówki oraz zobaczyliśmy gawrę niedźwiedzią ułożoną z kamieni na połoninie. Po zejściu do doliny, po drugiej stronie usłyszeliśmy niedźwiedzia z małymi, podobno w tej dolinie jest matka z trójką małymi, by im nie przeszkadzać nieco wyszliśmy z doliny. Po dotarciu do starej drogi, która została doprowadzona do kamieniołomu w Terebowcu, ruszyliśmy już w kierunku Ustrzyk Górnych. Następnie uczestnicy udali się do miejsca zakwaterowania. Drugi dzień warsztatów rozpoczął się od prezentacji projektu „Razem dla Zielonego Podkarpacia”. Następnie Pan dr Adam Szary przedstawił prezentację pt. „Kraina dolin jako walor turystyki przyrodniczej”. Następnie udaliśmy się do Dźwiniacza Górnego, gdzie razem z Panem Adamem Szarym przeszliśmy doliną Sanu do torfowisk. Po drodze nasz przewodnik opowiadał nam o różnych roślinach i ziołach, jak je wykorzystywać i które są jadalne. Podczas spaceru weszliśmy również na cmentarz w Dźwiniaczu, gdzie można było zobaczyć stare nagrobki oraz puste jodły, które zostały spalone przez pioruny, wykorzystywane są również jako gawra niedźwiedzia. Następnie udaliśmy się na torfowisko, gdzie po przejściu na tzw. kopułę, nasz przewodnik pokazała nam jakie rośliny żyją i zaczynają rozkwitać, m.in. bagno zwyczajne, które ma właściwości halucynogenne i ma silny zapach. Podczas powrotu do Ustrzyki Górnych wstąpiliśmy na Torfowisko Tarnawa by zobaczyć jak można udostępnić torfowiska dla turystów oraz różne stadia torfowisk. Następnie udaliśmy się z powrotem do Ustrzyk, gdzie zostały podsumowane warsztaty.

VII warsztaty terenowe „Jak przyroda zmienia się wiosną i latem?”
W dniach 26-27 maja 2018 r. w miejscowości Chyrowa odbyły się siódme warsztaty terenowe z cyklu „Poznaj by zachować”. Bazą warsztatową był Gościniec Chyrowianka w Chyrowej.. Warsztaty poprowadziła Karolina Kiwior – przewodnik beskidzki, ratownik Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Gośćmi zaproszonymi byli: Sławomir Springer (p.o. Kierownika ds. edukacji w Magurskim Parku Narodowym) oraz dr Małgorzata Jaźwa (botanik, pracownik Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie). Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się od przejścia z Huty Polańskiej do Doliny Ciechanii. Przez dolinę poprowadził nas ornitolog i  pracownik Magurskiego Parku Narodowego. Ciechania (łem. Tихaня) to nieistniejąca obecnie wieś łemkowska, której nazwę można przetłumaczyć jako zaciszne miejsce. To jedna z piękniejszych dolin Beskidu Niskiego, która ze względu na objęcie jej przez Magurski Park Narodowy obecnie nie jest już dostępna dla turysty. Ciechania była typową wsią łemkowską założoną na prawie wołoskim przez Mikołaja Stadnickiego z Żmigrodu. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1581 r. W 1880 r. liczyła 340 mieszkańców. Niestety, jej położenie w miejscu o dużym znaczeniu militarnym (tuż obok pasma granicznego, droga wiodąca na Przełęcz nad Grabem) spowodowało, że była dwukrotnie zniszczona, raz w czasie I wojny św., a drugi w czasie operacji dukielsko-preszowskiej. Obecnie po istniejącej tu niegdyś wsi pozostały materialne ślady, jakie zwykle pozostają po opustoszałych wsiach, w postaci krzyży, cmentarzy, cerkwisk, czy piwnic i studni. Przy wjeździe do dawnej wsi od strony Żydowskiego znajduje się jedyny przydrożny piaskowcowy krzyż na cokole. Podczas przejścia zobaczyliśmy i usłyszeliśmy kilkanaście gatunków ptaków, m.in. bociana białego, orlika krzykliwego, trzmielojada, myszołowy zwyczajne, zniczka, dzięcioła dużego, kruki czy gąsiorki. Na terenie Magurskiego PN stwierdzono 160 gatunków ptaków z czego 117 gatunków należy do lęgowych. Do najciekawszych elementów awifauny lęgowej należą ptaki szponiaste. Z 19 gatunków gniazdujących w Polsce, 13 występuje w Karpatach, a 8 z nich gnieździ się w Magurskim PN. Najliczniejszy jest myszołów Buteo buteo, którego zagęszczenie wynoszące około 60 par/100 km2 powierzchni Parku, należy do najwyższych w kraju. Drugim pod względem liczebności ptakiem drapieżnym jest orlik krzykliwy Clanga pomarina. Gatunek ten - umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt - gnieździ się na tym terenie w liczbie około 31 - 35 par. Osiągane zagęszczenie około 23 pary/100 km2 powierzchni Parku jest jednym z najwyższych w Polsce. Podczas przejścia zaobserwowaliśmy również kilka gatunków płazów (kumak górski, salamandra plamista, traszka  górska) oraz gadów (jaszczurka żyworodna).  Na cmentarzu zaobserwowaliśmy norę borsuka, która ma 3 otwory. Wychodząc z doliny Ciechanii zaobserwowaliśmy tamy bobrowe, które miały skomplikowaną konstrukcję i układały się w kaskady. Następnie udaliśmy się na szczyt Wysokie (658 m n.p.m.), z którego rozpościera się piękny widok na nieistniejącą wieś Żydowskie. Podczas całodziennego przejścia w Magurskim Parku Narodowym wraz z Panią Małgorzatą Jaźwą zwracaliśmy uwagę na wiele gatunków roślin tutaj występujących, m.in. omieg górski, bodziszek żałobny, czosnek niedźwiedzi, skrzyp olbrzymi, wilczomlecz sosnka, koniczyna pagórkowata, lilia złotogłów, kukułka plamista czy podkolan biały. Przejście zakończyliśmy w Krempnej, gdzie znajduje się siedziba Magurskiego Parku Narodowego. Wieczorem został zaprezentowany projekt oraz Pani Małgorzata Jaźwa przedstawiła prezentację pt. „Najciekawsze rośliny Beskidu Niskiego - dawne i obecne zastosowania”, podczas której opowiedziała o zastosowaniu i wykorzystaniu niektórych gatunków roślin występujących w Beskidzie Niskim. Drugiego dnia udaliśmy się z czerwonym szlakiem z Chyrowej do Pustelni św. Jana, znajduje się na wzgórzu Zaśpit (dawniej zwane Korodół) ok. 1,5 kilometra od miejscowości Trzciana, położonej przy drodze Dukla - Barwinek. Pustelnia założona została w 1769 roku, już po beatyfikacji bł. Jana. Obok świątyni znajduje się drewniany dom rekolekcyjny, tzw. dom pustelnika oraz taras ze sztuczną grotą, mieszczącą źródełko, z którego czerpią wodę pielgrzymi. Podczas przejścia rozpoznawaliśmy gatunki roślin oraz obserwowaliśmy procesy naturalne zachodzące w środowisku. Po powrocie do  Gościńca Chyrowianka podsumowaliśmy warsztaty.

VIII warsztaty terenowe  „Ptaki Podkarpacia – stan, zagrożenia, ochrona”  

W dniach 11-12 sierpnia 2018 r. w miejscowości Chyrowa odbyły się ósme warsztaty terenowe z cyklu „Poznaj by zachować”. Bazą warsztatową był Gościniec „Chyrowianka” w Chyrowej. Warsztaty poprowadziła Karolina Kiwior – przewodnik beskidzki, ratownik Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Gościem zaproszonym był: Damian Nowak – ornitolog, pracownik  Magurskiego Parku Narodowego. 

Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się od przejścia doliną Nieznajowej. Nieznajowa (łemk. Hезнайова) to nieistniejąca obecnie wieś łemkowska, która była położona w dolinie górnej Wisłoki i jej lewego dopływu Zawoi. To chyba jedna z najbardziej znanych nieistniejących wsi w Beskidzie Niskim. Obecnie po dawnej wsi zostało wiele śladów. Najbardziej wyrazistym z nich są dość liczne przydrożne krzyże i kapliczki wykonane z piaskowca oraz cmentarz przycerkiewny także z piaskowcowymi krzyżami, w którego części stała niegdyś jedna z  piękniejszych cerkwi na Łemkowszczyźnie. Następnie żółtym szlakiem udaliśmy się do miejscowości Wołowiec. Podczas przejścia zobaczyliśmy i usłyszeliśmy kilkanaście gatunków ptaków, m.in. czaplę białą, czaplę siwą, trzmielojada, grubodzioba, krogulca, raniuszka, sójkę, dzięcioła dużego, cyraneczki, myszołowa zwyczajnego czy gila. W trakcie przejścia prowadzący opowiadał o faunie Magurskiego Parku Narodowego. Na terenie parku narodowego stwierdzono 160 gatunków ptaków z czego 117 gatunków należy do lęgowych. Do najciekawszych elementów awifauny lęgowej należą ptaki szponiaste. Z 19 gatunków gniazdujących w Polsce, 13 występuje w Karpatach, a 8 z nich gnieździ się w Magurskim PN. Najliczniejszy jest myszołów Buteo buteo. Drugim pod względem liczebności ptakiem drapieżnym jest orlik krzykliwy Clanga pomarina. W dolinie Nieznajowej pojawiają się bobrowiska, które zwiększają bioróżnorodność gatunkową obszaru.  Dzięki ich obecności na terenie Magurskiego Parku Narodowego pojawią się gatunki nietypowe jak czapla biała Ardea alba czy czapla siwa Ardea cinerea. Podczas przejścia zaobserwowaliśmy również kilka gatunków płazów m.in. kumaka górskiego czy ropuchę zwyczajną. W trakcie przystanku uczestnicy warsztatów mieli okazję zobaczyć krążące trzmielojady Pernis apivorus, co jest zjawiskiem bardzo rzadkim ze względu na niewielką liczebność tego gatunku na terenie parku.  Prowadzący również opowiadał o zabiegach ochrony czynnej, które prowadzone są na terenie parku narodowego. Jako ciekawostkę można dodać, że na terenie parku realizowane jest zadanie polegające na założeniu modelowych sadów składających się z rodzimych odmian drzew owocowych charakterystycznych dla tego terenu. Szczepy drzew zostały pobrane z gatunków zdrowych, jeszcze owocujących drzew, występujących na terenie Magurskiego Parku Narodowego.  Wieczorem został zaprezentowany projekt przez Koordynatora Projektu oraz Pan Damian Nowak przeprowadził warsztaty z fotografii, podczas których opowiedział o zastosowaniu i wykorzystaniu sprzętu fotograficznego do fotografowania przyrody. W drugim dniu warsztatów odbyły się zajęcia terenowe z użyciem map, kompasów oraz nawigacji GPS, polegające na orientacji w terenie każdego uczestnika i dojście do wyznaczonego punktu. Dzięki temu każdy z uczestników mógł sprawdzić swoje doświadczenie w orientowaniu się w terenie. Na początku zajęć uczestnicy zostali podzieleni  na 6 grup 2-3-osobowe, każda z grup dostała mapę na której były wyznaczone punkty do których trzeba było dojść. Zadaniem było wprowadzić poprawne współrzędne geograficzne do nawigacji GPS (aplikacja na telefon LocusMap, nawigacja Garmin) by znaleźć fanta (płytka CD). Każdy z 6 punktów był wyznaczony w odległości od 1 do 3,3 km w linii prostej, trudność danego punktu zależała od doświadczenia danej grupy. Na koniec odbyło się podsumowanie każdej grupy. Drobne problemy były tłumaczone i poprawiane od razu z  uczestnikiem.