Geo - Karpaty

Lokalizacja: województwo podkarpackie

Cel utworzenia: Karpaty swoim łukiem łączą wiele krajów. Genezę utworzenia się tego długiego na ponad 1000 km łańcucha górskiego, można śledzić i poznawać poprzez geologię tego masywu. Teren ten to też historia związana z wydobyciem i przetwórstwem ropy naftowej. Kolebka światowego przemysłu naftowego to przecież tereny okolic Krosna czy Sanoka. Tutaj za sprawą Ignacego Łukasiewicza narodził się przemysł naftowy, który jak się później okazało stanowił główną siłę napędową rozwoju ludzkości przez kolejne dziesięciolecia.
Na terenie województwa podkarpackiego na szlaku GEO – KARPATY znalazło się 12 ciekawych pod względem geologicznym obiektów, które stanowią element przyrody nieożywionej.

Opis trasy:

W ramach szlaku geoturystycznego, na terenie naszego województwa zostało wytypowanych 12 miejsc wyjątkowo ciekawych pod względem geologicznym. Kilka z nich przedstawiono poniżej.

Skałki Zamku Kamieniec w Odrzykoniu – Korczynie
Wskazówki dojazdu: Dojazd ok. 2,5 km z drogi krajowej 991 w Czarnorzekach na zachód w kierunku Podzamcza i Odrzykonia.
Opis: Skałki Zamku Kamieniec są przedłużeniem rezerwatu Prządki, znajdującego się po drugiej stronie drogi 991. Piaskowce ciężkowickie budujące te skałki to wczesnoeoceńskie osady gęstych, podmokłych prądów zawiesinowych, które spływały po skłonie kontynentu. Prądy te  rzeźbiły w skłonie kontynentalnym rozległe kaniony, u wylotu których nagromadzone osady tworzyły podmorskie stożki lub rozległe pokrywy na dnie morza. Jak daleki był zasięg tej pokrywy świadczą oddalone od Rezerwatu prządki ok. 60 km Skamieniałe Miasto w Ciężkowicach. Są to dwa najbardziej znane wystąpienia piaskowców ciężkowickich. Gruboziarniste piaskowce ciężkowickie są dobrą skałą zbiornikową dla złóż ropy naftowej.

Skałki rezerwatu Prządki w Czarnorzekach
Wskazówki dojazdu: Dojazd drogą krajową 991, przy której w Czarnorzekach znajduje się parking, przy wyjściu do rezerwatu.
Opis: Prządki stanowią przedłużenie piaskowców ciężkowickich, które odsłaniają się przy zamku Kamieniec, a więc zbudowane tak samo. Na ścianach skałek widoczne są struktury erozyjne, wyżłobione przez płynący po wcześniej osadzonym materiale prąd zawiesinowy. Kształt skałek powstał w wyniku erozji bardzo  grubych, masywnych, gruboziarnistych ławic piaskowców stromo nachylonych ku południowi, w których na skutek odprężenia pojawiły się pionowe szczeliny.

Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce
Wskazówki dojazdu: Dojazd od drogi E371 prowadzącej do Barwinka, w miejscowości Rogi skręcamy na zachód drogą gminną do Bóbrki i Wietrzna. Odsłonięcie w miejscowości Rogi tuż przy trasie E371.  Muzeum znajduje się ok 1,5 km dalej ku zachodowi.
Opis: Bóbrka jest miejscem gdzie po raz pierwszy na przemysłową skalę eksploatowano ropę naftową. W tej miejscowości znajduje się niezwykle ciekawe muzeum gdzie zobaczyć możemy urządzenia przemysłu naftowego, XIX-wieczny szyb-kopankę ropy, który jest czynny do dzisiaj oraz pawilon z nowoczesną multimedialną prezentacją tematyki związanej z ropą naftową.

Źródło Bełkotka w Iwoniczu Zdroju
Wskazówki dojazdu: Jadąc od Krosna drogą krajową nr 28, skręcamy w prawo na Iwonicz Zdrój. Samochód zostawiamy w centrum, natomiast do samego źródła udajemy się piechotą z centrum uzdrowiska aleją im. Wincentego Pola.
Opis: Iwonicz Zdrój to miejscowość uzdrowiskowa położona nad złożem ropy naftowej. To złoże występuje w antyklinie zbudowanej z utworów eocenu i oligocenu. Wody mineralne podścielające złoże mają właściwości lecznicze. Źródło Bełkotka, to źródło z bąbelkami metanu. Jeszcze w XIX w. płomień zapalonego gazu sięgał  blisko 1 m!. Na skutek eksploatacji ropy wypływ gazu znacznie zmalał. Metan Bełkotki powstał w wyniku przeobrażenia materii organicznej zawartej w eoceńskich osadach morskich.

Ściana Olzy W Rudawce Rymanowskiej

Wskazówki dojazdu: Dojazd od Sieniawy drogą wojewódzką nr 889 do Szczawnego w dolinie Osławy. Po 5 km należy skręcić na południe w stronę wsi Pastwiska i jechać dalej w górną część doliny Wisłoka. Ściana Olzy widoczna jest z głównej drogi. Aby dojść do ściany trzeba  będzie przekroczyć koryto Wisłoka.
Opis: Ściana Olzy jest największym odsłonięciem oligoceńskich łupków menilitowych w polskich Karpatach., które dzięki nagromadzeniu materii organicznej, zachowanej w beztlenowym środowisku sedymentacji stały się skałą macierzystą dla ropy naftowej. Osiąga ona 30 m wysokości. Nazwa menilitowe związana jest  z występowaniem w nich menilitu, brunatnoszarego opalu opisanego z Ménilmontant we Francji. Opal ten to bezpostaciowa forma krzemionki, która pochodzi ze ścian komórkowych planktonicznych okrzemek.

Leski Kamień
Wskazówki dojazdu: Od strony Leska w kierunku Ustrzyk Dolnych, ok. 2,5 km drogą krajową nr 84, po prawej stronie znajduje się parking.
Opis: Kamień Leski to grzęda skalna długości ok 220 m. Pierwotny kształt skały zachowany jest tylko w górnej części odsłonięcia w formie 8-metrowej baszty. Jest ona otoczona głębokim wyrobiskiem kamieniołomu, z którego pozyskiwano materiału do budowy m.in. zamku, kościoła i synagogi w Lesku. Materiał wykorzystywany był również do budowy twierdzy Przemyśl. Kamień Leski zbudowany jest ze średnioziarnistych, słabo wysortowanych, oligoceńskich piaskowców warstw krośnieńskich, tworzących południowo-zachodnie skrzydło anytkliny Sanoka.

Ropa w Uhercach Mineralnych
Wskazówki dojazdu: Wycieki ropy na polach w górnej części wsi Uherce od strony Orelca na południe od drogi wojewódzkiej nr 895 Uherce - Myczków.
Opis: Na terenie wsi Uherce Mineralne znajdują się naturalne wypływy ropy. Powstała ona z materii organicznej łupków menilitowych, w warunkach podwyższonych do ok. 90 st. C temperatur, jakie panują na głębokości ok 3 km. W 1880 r. spółka której udziałowcem był I. Łukasiewicz, posiadała tu 9 szybów o wydajności 120 ton ropy. Piętnaście lat później kopalnie w Uhercach liczyła już 18 szybów, które uległy zniszczeniu po pożarze. Tuz przed I wojną światową działalność związaną z wydobyciem ropy zaczęła tutaj angielska firma, która wstrzymała prace wraz z wybuchem wojny.

Flisz węglanowy w Huwnikach

Wskazówki dojazdu: Jadąc od Przemyśla na południe drogą wojewódzka nr 885, skręcamy prze miejscowością Nehrybka na Kalwarię Pacławską (klasztor).  Flisz węglanowy znajduje się w centralnej wsi Huwniki na prawym brzegu rzeki Wiar, widoczny z drogi.
Opis: Na północnym zakończeniu grzbietu góry Ubocz, na stromym prawym brzegu Wiaru, na odcinku blisko 150 m odsłaniają się warstwy fliszowe późnej kredy – warstwy inoceramowe płaszczowiny skolskiej. Spośród zachowanych skamieniałości można znaleźć tutaj otwornice i małże.

Ciekawostka: Szlak Geo – Karpaty jest szlakiem międzynarodowym, ciągnie się on jeszcze przez ukraińską stronę Karpat. Na Ukrainie zostało wytypowanych do szlaku 16 takich miejsc. Obiekty po stronie ukraińskiej to podobnie jak  w Polsce różnego rodzaju skały, odsłonięcia oraz ślady związane z przemysłem naftowym w rejonie Bitkowa, Borysławia czy Staruni. Ze względu na większy obszar i stosunkowo małe zagospodarowanie tamtych terenów, tablicami oznaczono 16 obiektów począwszy od Bieszczadów Wschodnich a skończywszy w rejonie Czarnohory. Dzięki temu można powędrować przez ponad 500 km i dwa kraje, a przy tym poznać choć fragment ciekawego pasma górskiego jakim są magiczne Karpaty.

Informacja: Miejsca te oznaczone są punktowo tablicami informacyjnymi na ternie województwa wzdłuż łuku Karpat. W związku z charakterem trasy poruszanie się po szlaku zalecane jest środkami  lokomocji.  Wiele cennych informacji i szczegółowe opisy na temat szlaku znajduje się na portalu www.geokarpaty.net

Fot. M.Pociask, A.Gancarz, M.Jedynak, K.Zieliński, K.Hulinka