15 maja - przyrodnicze i kulturowe Święto Niezapominajki

Red. Andrzej Zalewski

Okładka filmu TVP Rzeszów

Niezapominajki – rośliny powszechnie występujące całym kraju, zarówno w stanie dzikim, jak i w przydomowych ogródkach, w kulturze wielu narodów funkcjonują jako „kwiaty pamięci”.

Wokół symbolu niezapominajki zjednoczyło się wiele środowisk, którym zależy na propagowaniu idei ochrony przyrody, przypominaniu o przeszłości, historii i ludziach, którzy tę historię tworzyli. W Polsce „Idea niezapominajki” polega na łączeniu szacunku dla ojczystej historii z działaniami na rzecz ochrony środowiska i umacnianiem zachowań ekologicznych.

W Polsce występuje 13 gatunków niezapominajki. W województwie podkarpackim najczęściej spotykane są: polna, leśna, pośrednia i błotna. Niezapominajki bardzo często są ozdobą przydomowych ogródków i rabatek. Sadzone są na miejskich trawnikach, przy kapliczkach i na cmentarzach. Warto więc poznać zasady uprawy tej rośliny wraz z przykładami miejsc, w których należy ją sadzić.

Niezpominajka stała się symbolem akcji, którą na ogólnopolskiej antenie I Programu Polskiego Radia zainicjował nieżyjący już  red. Andrzej Zalewski. Jej powodzenie zaskoczyło nawet  pomysłodawcę, bo w ciągu dwóch tygodni od rozpoczęcia akcji w 2002 r. do EkoRadia nadeszło 15 tysięcy kartek, listów i rzadko jeszcze wówczas używanych e -maili.

Choć cała akcja zaczęła się w Warszawie, to jednak szczególne znaczenie ma w środowiskach lokalnych. W województwie podkarpackim ideą zainteresowały się szkoły i przedszkola.

Te placówki w bardzo różny sposób, często niezwykle pomysłowy obchodzą to święto, propagując zarówno jego wymiar przyrodniczy, jak i historyczny. Organizowane są konkursy ekologiczne, plastyczne i poetyckie. Dzieci zajmują się wyszukiwaniem ważnych przyrodniczo miejsc w okolicach, w których mieszkają, opisywaniem ich i oznaczaniem, a następnie ochroną. Kolejne przykłady działania to m.in. sadzenie drzew, a później ich pielęgnowanie. Młodzież zajęła się też ochroną miejsc pamięci o osobach, które zasłużyły się             w historii okolic, w których mieszkają. Te działania, w których ochrona przyrody związana jest z historią zostały nazwane „ojczyźnianą ekologią”.

W wielu językach nazwa „niezapominajka” faktycznie odnosi się do pamięci, niezapominania: w Rosji jest to „niezabudka”, w Słowacji - „nezabudka”, a w Czechach – „pomnenka”. Ale nie tylko w językach słowiańskich ta nazwa ma podobne znaczenie. Tak samo jest we Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Turcji, a nawet w Japonii i w Chinach. Słynna jest angielska legenda o tym jak rycerz w pełnej zbroi wraz ze swoją ukochaną przechadzał się brzegiem Tamizy. Chcąc ofiarować wybrance pęk niezapominajek poślizgnął się i wpadł do wody. Tonąc w ciężkiej zbroi zdążył krzyknąć „Nie zapomnij mnie!”. I tak podobno przyjęła się nazwa,  a niezapominajka stała się symbolem wiary i trwania w miłości. Niezapominajka była tematem wielu innych legend i przypowieści. Kwiaty stały się także natchnieniem dla poetów. Motyw niezapominajki można odnaleźć w dziełach największych twórców romantyzmu: m.in. A. Mickiewicza, J. Słowackiego i C.K. Norwida. Także czasach późniejszych poeci zajmowali się tą tematyką, w tym M. Konopnicka, J. Tuwim i L. Staff.

Pod koniec XIX w. niezapominajki w wielu krajach pojawiały się na kartkach pocztowych. Najczęściej przesyłano je z okazji urodzin i innych rocznic lub wyrażając uczucie do osoby ukochanej. Częste są także motywy wielkanocne. Pokaźną kolekcję takich pocztówek zebrał Edward Marszałek, leśnik pracujący w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie.

Na koniec warto zwrócić uwagę na fakt, że „Niezapominajka” coraz częściej zastępuje obce polskiej tradycji „Walentynki”.

W 2009 roku Telewizja Rzeszów zrealizowała film o idei niezapominajki. Autorami są Jacek Szarek i Alicja Wosik. Pomysłodawcą przedsięwzięcia było Stowarzyszenie Pro Carpathia z Rzeszowa. Zadanie zostało dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie oraz Stowarzyszenie Kulturalne „Dębina” z Krościenka Wyżnego.(zp)

Ilustracje ze zbiorów E.Marszałka