Co możemy zrobić dla rzek?

Rzeki to symbol potęgi i siły wieczności. Ich  ruch przypomina drogę, symbolizuje wędrówkę przez czas. Niosą dziennie nieskończoną ilość litrów wody, tony piasku i mułu. Tysiącom gatunków zapewniają dom, jak również środowisko rozrodu i wychowania potomstwa. Wzdłuż setek kilometrów biegu osiągają różne prędkości, wysokości i szerokości. Cierpliwie żłobią doliny i tworzą wielkopowierzchniowe sieci o skomplikowanej architekturze. Są nośnikiem transportu, przedmiotem zainteresowania kultury, miejscem wypoczynku, źródłem poboru wody i odbiorcą ścieków z oczyszczalni. Cieszą oko tak w mieście, jak i krajobrazie wiejskim.

Każdego roku, w ostatnią niedzielę września obchodzimy Światowy Dzień Rzek. Święto zostało zaproponowane przez ONZ w 2005 roku w ramach ogłoszenia Dekady Water for Life (Woda dla Życia), żeby zwiększyć społeczną świadomość na temat potrzeby starannej troski nad naszymi zasobami wodnymi, uwypuklić znaczenie rzek i zachęcić do lepszego zarządzania nimi na całym świecie.

Funkcjonowanie rzek, strumieni czy potoków jest bardzo podatne na szereg czynników związanych z antropopresją. W wyniku zanieczyszczeń w rzekach chorują i wymierają rodzime i cenne dla lokalnych ekosystemów gatunki, których miejsce zajmują gatunki inwazyjne. Detergenty i odprowadzane przez rolnictwo pestycydy obniżają zawartość tlenu, zmieniają skład chemiczny i cechy fizyczne wody – m.in. barwę, temperaturę czy przejrzystość. Azot i fosfor pochodzące z nawozów sztucznych przyczyniają się do nadmiernej żyzności polskich rzek, co prowadzi do zatrucia Morza Bałtyckiego. Wydobywanie kamieni i żwiru z kolei niszczy różnorodność dna rzeki, powoduje przekształcenia krajobrazu i degradację siedlisk fauny i flory, a na dodatek niesie ze sobą ryzyko naruszenia stabilności nadrzecznych mostów i budynków.

Regulacje dolin rzecznych mają długą historię i zazwyczaj łączą się z początkiem osadnictwa ludzi na pobliskich obszarach. W celu ochrony przeciwpowodziowej i użytku gospodarczego prostowano je, kanalizowano, skracano, meliorowano i wyposażano w tamy i progi. Rzeka wpuszczona w kanał, nie mając możliwości swobodnego wylania, wyleje z podwójną gwałtownością kilkadziesiąt kilometrów niżej. Wobec sprawdzonej nieskuteczności tych zabiegów, obecnie wdraża się programy przywracania przekształconym rzekom ich dawnego koryta. Dzięki temu mogą rozwinąć własną dynamikę, wydłużyć czy uzupełnić bieg o dodatkowe zakręty i oddać nadwyżki na tereny zalewowe. Przyczynia się to nie tylko do poprawy bezpieczeństwa w czasie powodzi, ale i lepszej dystrybucji wody w przypadku suszy, a nawet do wzbogacenia nadrzecznych ekosystemów.

Co możemy zrobić dla rzek?
Zwracaj uwagę na substancje, które odsyłasz do ścieków, nie wyrzucaj do kanalizacji śmieci ani resztek pożywienia i ograniczaj detergenty. Niektóre zanieczyszczenia są trudne, czasochłonne i bardziej kosztowne w usunięciu.

Źródła: Ekokalendarz, Nadleśnictwo Browsk
Fot. M.Pociask