Mroźna i śnieżna zima to trudny okres dla dzikich zwierząt. Gruba warstwa śniegu i lód utrudniają im dostęp do naturalnego pokarmu i wody. W takich sytuacjach z pomocą może przyjść człowiek, ważne jednak by ta pomoc była udzielana w odpowiedni sposób. Czy jednak śniegowa okrywa i siarczyste mrozy uzasadniają dokarmianie mieszkańców lasów? Co na ten temat mogą powiedzieć nam ustalenia biologów terenowych i populacyjnych?
Chociaż leśnicy i myśliwi masowo dokarmiają zwierzęta z gatunków łownych, pozostawiając w lasach pozostawiając w lasach jedzenie warte kilkadziesiąt milionów złotych, takie postępowanie budzi wątpliwości naukowców. Z jednej strony bezpośrednie efekty dokarmiania wydają się pozytywne – zwierzęta powiększają swoją populację na danym terytorium. Z drugiej strony zaczynamy dopiero rozumieć bardziej dalekosiężne skutki tak silnych ingerencji w skomplikowany ekosystem. Dziki i jeleniowate – bo z dokarmianiem tych gatunków mamy zazwyczaj do czynienia – przemierzają zazwyczaj znaczną powierzchnię, aby zaspokoić swoje zapotrzebowanie na energię i substancje odżywcze. Sprawia to, że pozostają rozproszone. Pozostawienie dużych ilości pożywienia w jednym czy kilku punktach lasu to nietypowa sytuacja i przyczynia się do zagęszczania populacji. W efekcie, jak wykazali badacze z Estonii, dziki korzystające z pożywienia dostarczonego przez ludzi częściej zapadają na infekcje pasożytnicze, zwłaszcza spowodowane przez tasiemce, przywry czy nicienie. Ponadto w pobliżu miejsc karmienia stwierdzono podwyższony poziom skażenia ziemi jajami tych pasożytów. Do podobnych wniosków doszli naukowcy z innych krajów, m.in. z Hiszpanii, gdzie stwierdzono częstsze zarażenia pasożytami jelitowymi.
A czego dowiadujemy z eksperymentów polowych przeprowadzonych w polskiej części Karpat? Zespół badaczy, kierowany przez Nurię Selvę, zwrócił uwagę na inne – oprócz transmisji chorób zakaźnych – konsekwencje zagęszczenia populacji zwierząt roślinożernych w pobliżu miejsc dokarmiania. Ich łupem padają także rośliny stanowiące ich naturalny pokarm, jednak w niespotykanej gdzie indziej skali. W ten sposób przebudowywana zostaje szata roślinna lasu. Z kolei liczne zgromadzenie dzików i jeleniowatych na niewielkiej przestrzeni zwabia drapieżniki, które korzystając z okazji polują także na inne zwierzęta obecne w okolicy, przykładowo zające. Wysiłki badaczy skupiły się na gniazdujących na ziemi ptakach, takich jak głuszce i jarząbki. W pobliżu paśników ptaki tracą dwukrotnie więcej lęgów, niż z dala od zmasowanych źródeł pokarmu, na skutek zwiększonego napływu drapieżników.
Efekt dokarmiania jest zatem kaskadowy i rozchodzi się w ekosystemie niczym kręgi na powierzchni stawu, a to co widzimy, to prawdopodobnie tylko najbardziej widoczne pierwsze stopnie tej kaskady. I dopiero zaczynamy poznawać głębsze i bardziej złożone skutki ingerencji w skomplikowaną strukturę lasów i ich okolic. Warto zatem rozważyć zasadność dokarmiania, biorąc pod uwagę dalekosiężne wpływy na liczne, w tym zagrożone, gatunki.
Dlaczego zatem dokarmianie odbywa się na tak dużą skalę, mimo że niesie ze sobą negatywne konsekwencje? Odpowiedź może tkwić w nazwie dzisiejszego “święta”. Mowa w niej bowiem nie o “zwierzętach”, a o “zwierzynie”. Słowo to pochodzi ze słownika myśliwych, którzy mogą być zainteresowani najprostszym skutkiem dokarmiania – wzrostem populacji tych zwierząt, na które polują.
Fot. M. Sebastianka, H. Niestój
