JODŁA

Jodła pospolita (Abies alba Mill.) Gatunek typowo górski. W dobrych warunkach dorasta do 50 metrów wysokości, tworząc gonną strzałę i wąską, kolumnową koronę. U starszych osobników płaskie zwieńczenie korony zwane jest „bocianim gniazdem”. Pączki o kształcie jajowatym nie są pokryte żywicą. Igły na dobrze oświetlonych gałązkach osadzone promieniście, zaś w niższych położeniach obustronnie grzebieniasto.  Ciemnozielone, od spodu posiadają dwa jasne pasemka. Trwałość igieł do 10 lat. Kwitnie w maju, pyląc obficie. Szyszki, tylko w obrębie wierzchołka, dojrzewają w sierpniu. Ich sterczące ku górze 15-centymentrowe słupki są charakterystyczne dla tego gatunku. Rozlatują się w październiku, na drzewie pozostaje jedynie trzpień. Kora srebrzystoszara, łuskowato spękana. Występuje w górach i na pogórzach  środkowej i południowej Europy, zajmując żyzne siedliska w reglu dolnym. Preferuje okolice o dużej wilgotności powietrza. Głęboko się ukorzenia, źle znosi wiosenne przymrozki, ale jest niezwykle wytrzymały na silne ocienienie.

Szumią jodły na gór szczycie, szumią sobie w dal… - śpiewał Jontek z opery „Halka”, podkreślając górski charakter tego gatunku drzewa. W górskich okolicach jodła stanowi przecież trzon drzewostanów. Również na Podkarpaciu ma wielkie znaczenie, gdyż pod względem zajmowanej powierzchni znajduje się na trzecim miejscu wśród drzew leśnych. Występuje w górach i na Pogórzu, tworząc lite jedliny lub wielogatunkowe drzewostany z bukiem, dębem i sosną.  W wyższych położeniach w Karpatach stanowi domieszkę – w Tatrach dochodzi do wysokości  1250 m. n.p.m., zaś w Bieszczadach do 900-1000 m. n.p.m., gdzie zdecydowanie przegrywa konkurencję z bukiem. Najwyżej rosnący okaz polskiej jodły ( w Tatrach na wys. 1450 m. n.p.m.) miał 3 metry wysokości i liczył sobie ... 250 lat! Natomiast w Alpach szwajcarskich i Pirenejach jodłę można spotkać na wysokości 2000 m. n.p.m. W naszych lasach drzewo to osiąga wysokość 50 metrów i obwód pierśnicowy powyżej 400 cm. Najładniejsze drzewostany tworzy na Pogórzu Przemyskim i Dynowskim. Słynna Puszcza Jodłowa w Górach Świętokrzyskich stanowi północną granicę zwartego występowania tego gatunku w Polsce. Najdalej na południe można  spotkać jodłę na Korsyce. Znane są sztuczne drzewostany jodłowe w Normandii, Danii i Norwegii, świadczące o możliwości przystosowania się tego gatunku do nowych warunków klimatycznych. W Anglii jodła pospolita była chętnie sadzona w parkach jako swego rodzaju egzotyk. W ogóle w świecie występuje ponad 40 jej gatunków.  Na terenie Europy wyodrębniono kilka typów klimatycznych (ras) jodły pospolitej: jodłę łużycką, śląską, słowacką, polską, wschodnio-karpacką, podolską, korsykańską, kalabryjską i szwajcarską. Ekotypy te różnią się w zasadzie tylko przystosowaniem do konkretnych warunków klimatycznych. W polskich ogródkach popularna stała się jodła koreańska, wykształcająca bardzo dekoracyjne szyszki i dość wolno rosnąca, przez co znakomicie pełni rolę drzewa ozdobnego.  

Słowo „jodła” odmieniane jest w polskich górach na wiele sposobów; od „jutki” na Pogórzu, przez „jalicię” w Beskidzie Niskim, aż po „jedlę” na Podhalu. Mazurzy nazywali ją „jegłą” lub „jegłyną”, Małopolanie „chojką”  a lud białoruski dla określenia jedynego stanowiska jodły w Puszczy Białowieskiej używał nazwy „cis biały” dla białawej kory i podobnie jak u cisa dwurzędnie osadzonych na gałązkach igieł. W źródłach historycznych możemy również spotkać nazwy „jedlina” i „jedlica”.

Jodła często pojawia się w nazwach terenowych na Kielecczyźnie: Jedlnia, Jedlnik, Jedlanka, Jodłówka, Puszcza Jodłowa a także w okolicy Krosna - Jedlicze. W Bieszczadach nad górnym Sanem znajduje się grzbiet górski o nazwie Jeleniowate. Dawni Bojkowie mówili: Jelowate, czyli porośnięte jodłą. Rzeczywiście dużo tu tych drzew, zwłaszcza na północnym stoku.

Polskie jodły rozsławił Włodzimierz Wolski (1824-1882) w swoim libretcie do opery „Halka”. Jego fragment, za sprawą Stanisława Moniuszki, stał się jedną z najbardziej znanych arii operowych. Któż w Polsce nie zna tych słów?

Szumią jodły na gór szczycie,

Szumią sobie w dal,

I młodemu smutne życie

Gdy ma w sercu żal.

Nie mam żalu do nikogo ,

Tylko do ciebie niebogo

Oj Halino, oj, jedyna

Dziewczyno moja!

Drzewo to jest często wspominane przez górali w piosenkach i legendach; „pod jedlicke” zakopywali dukaty zbójnicy, bacowie „licyli owiecki stając przy jedle” a nowo przyjmowany do bandy zbójnik musiał się wykazać umiejętnością skoku pod koronę „najhrubsej jedli”.

Bogata jest symbolika jodły w kulturze i sztuce. Według Władysława Kopalińskiego drzewo to uosabia wzniosłość, pychę, dumę, królewską urodę, potęgę , długowieczność, stałość, śmiałość, trwałość, cierpliwość, wyrocznię, pobożność, odrodzenie, cnotę, czystość, młodość, seks, obojnactwo, trwałe uczucie, wierność... Jodła to odrodzenie życia w przeciwieństwie do „śmiertelnego” cisa. Symbolizuje też słońce, jako że posiada pokrój płomienia. Ma też związek ze starożytną świątynią jerozolimską : „(Salomon) podłogę domu (Pana) wyłożył tarcicami jodłowymi” (3 Ks. Król. 6,16). U Greków było to drzewo poświęcone bogu morza -  Posejdonowi, albowiem z jego drewna wyrabiano wiosła. Z jodłowych desek zbudowany był również słynny koń trojański. W mitologii występuje to drzewo jako symbol seksu. W jednym z mitów bożek Pan usiłował zgwałcić dziewiczą Elate (z gr. jodła). Ta uniknęła nieszczęścia, zamieniając się w jodłę,  z której gałązek Pan uwił sobie wieniec. W świecie antycznym było to drzewo również wyrocznią – z szumu jego gałęzi wróżono przyszłość. W niemieckiej kulturze znana jest piosenka „O Tannenbaum” : „O jodło, jodło, jak wierne są twe liście...”

W starożytnej Grecji jodła była drzewem poświęconym Artemidzie – bogini łowów, lasów i opiekunce dzikiej zwierzyny. Patronowała też rozpustnemu Dionizosowi, bogu ekstazy, wina i odradzającego się życia. Gałęziami jodły przyozdabiano rydwan Dionizosa podczas jego przejazdów przez miasta jońskie.