Grab pospolity

Grab pospolity (Carpinus betulus L.) Dorasta zazwyczaj do 25 metrów wysokości, tworząc w otwartym terenie gęstą okrągłą koronę. Liście ułożone skrętolegle, na krótkim ogonku pofałdowana mocno blaszka liściowa długości 5-10 cm o podwójnym piłkowaniu, co odróżnia go od innych podobnych gatunków. Kwitnie na przełomie maja i czerwca w trakcie rozwoju liści. Kwiaty męskie w luźno zwisających kotkach. Owoce (orzeszki), osadzone pośrodku 3-klapowej okrywy, dojrzewają w październiku,  zmieniając kolor z zielonego na brązowy. Kora gładka, w odróżnieniu od buka mocno pofałdowana z uwagi na inną budowę pnia. Występuje w wielu rejonach na półkuli północnej, obejmując swym zasięgiem niemal cały nasz kraj. Lubi gleby żyzne, tworzy zwarte skupiska na siedliskach grądowych. W drzewostanach mieszanych jest cenną domieszką pielęgnacyjną dla dębu. Głęboko zapuszcza korzenie, dobrze znosi cień.

 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Grab - kora

Grab to „małżonek” brzozy, jak pisze Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”. Polska nazwa tego drzewa pochodzi najprawdopodobniej od prasłowiańskiego „gerebh” – naciąć, drasnąć, co miałoby związek z silnie ząbkowanymi liśćmi. Inni badacze wywodzą jego nazwę od „skereb”, „skremb” – skręcać, skurczyć , marszczyć, co dobrze opisuje z kolei korę tego gatunku. Jak bardzo jest on u nas pospolity, świadczą nazwy. Wioski: Grabownica, Grabówka, Grab, a także nazwy terenowe: las Grabiny (w Jedliczu), uroczysko Grabiec, Grabnik czy też nazwiska: Grabowiec, Grabowski, Grabiński, Grabski, Grabowiecki– wszystkie pochodzą od tego drzewa. Występuje grab na obszarze całego kraju, a także na przestrzeniach Europy środkowej, unikając jedynie wyższych gór. Jest podstawowym składnikiem lasów na żyznych siedliskach, na terenach położonych powyżej poziomu bagien, zwanych grądami. Opis takiego grądu dał W. Kozłowski w „Pierwszych Początkach Terminologij Łowieckiey z 1822 roku”: „Grąd - las starodrzewny, obrzedni (rzadki), do którego sarny w jesieni wynoszą się i w którym sarnę postrzec można...”. Występuje głównie na Mazowszu i Mazurach na wilgotnych glebach gliniastych. W przełomie Jasiołki koło Tylawy spotkamy grąd subkontynentalny z lipą, wiązem, osiką, brzozą i jesionem. 

Przebiśniegi musza...

Grab jest jednym z najbardziej cienioznośnych drzew, potrafi rozmnażać się bujnie z odrośli i doskonale znosi przycinanie, dlatego od zawsze był cennym materiałem na żywopłoty.  Dość długo utrzymuje liście i o każdej porze znosi przycinanie gałęzi.  W lasach dębowych stanowi wartościową domieszkę pielęgnującą. Jako że rośnie dość wolno i ocienia glebę gęstą koroną, zmusza on dęby do szybszego wzrostu  i do oczyszczania pni z gałęzi, „pielęgnując” w ten sposób cenne królewskie drzewa. Grab rzadko dorasta do 30 metrów wysokości, zazwyczaj tworzy dolną warstwę drzewostanu, zadowalając się resztami światła docierającego przez korony innych drzew. Jako drzewo grab nie ma w zasadzie grzybowych czy owadzich wrogów naturalnych, które mogłyby mu zagrozić.

Ale sam z kolei potrafi swym nieznośnym cieniem zamknąć roślinom niższym od niego dostęp do światła. Dlatego runo leśne w grądach to najczęściej gatunki zakwitające wczesną wiosną. Muszą one zdążyć okwitnąć i zostać zapylone przez owady przed rozwojem liści u grabów.

Zaskakujący może być fakt, że drewno grabowe ma identyczny ciężar po ścięciu jak dębowe – jeden metr sześcienny waży 1059 kg, a więc więcej od wody. To jedyne polskie gatunki, które dają się zatapiać. Natomiast po całkowitym wysuszeniu grab jest nawet cięższy od dębu; metr sześcienny waży 775 kilogramów w stanie suchym, co oznacza, że gatunek ten jest najcięższym z polskich drzew. Cięższy od suchego graba jest tylko tropikalny gwajak. Posiada też grab najwyższą wartość opałową, jednak ze względu na skręcone włókna bardzo trudno jest go porąbać na drobne polana. Niegdyś po dworach i pałacach bardzo chętnie palono drewnem grabowym jako dającym najwięcej ciepła. Grabina ma zastosowanie nie tylko na opał do pieca; jako twarde i bardzo sprężyste drewno jest wykorzystywana w stolarstwie i kołodziejstwie. Wyrabiano z niej również kopyta szewskie, trzonki do narzędzi, heble do warsztatów stolarskich, prasy, próby, zęby do kół palczastych, zaś skamieniałe drewno grabu niezastąpione było jako ostrzałka do brzytew. Drewna starego grabu używano na toporzyska, szlagi, kliny oraz na wyroby stelmaskie i tokarskie. 

W drodze chemicznej destylacji przerabiane na węgiel drzewny i potaż, które jako dodatek do prochu strzelniczego były używane. Wysuszona kora farbuje płótna na kolor złoty. Najgrubszy polski grab rośnie w Niemicy (gmina Malechowo) na Pomorzu. Mierzy 441 cm obwodu i ma niewiele pond 180 lat. Natomiast na Podkarpaciu godnym uwagi jest okaz przy Nadleśnictwie Baligród, który ma 373 cm obwodu. Ten pomnik przyrody, staraniem nadleśnictwa, niedawno przeszedł zabieg konserwatorski. Bardzo fotogeniczny grab rośnie w przełomie Jasiołki w leśnictwie Zyndranowa, tuż przy zielonym szlaku na szczyt Ostrej (687 m. n.p.m.). Jego obwód wynosi 256 cm. Stare graby z pofalowaną korą są bardzo malownicze i często bywają obiektem zainteresowania malarzy.